'Komt neer op ecocide': Raad van Europa stelt ernstige milieuschade strafbaar

Samenvatting

• De Raad van Europa heeft een baanbrekend verdrag aangenomen - het Verdrag inzake de bescherming van het milieu door middel van het strafrecht - dat een breed scala aan milieudelicten definieert en strafbaar stelt en een wettelijk kader schept voor staten om opzettelijk gedrag te vervolgen dat resulteert in milieurampen 'die neerkomen op ecocide'.

• Het verdrag, aangenomen door het Comité van Ministers op 14 mei 2025staat nu open voor ondertekening en zal in werking treden zodra het is geratificeerd door ten minste 10 staten (waaronder 8 leden van de Raad van Europa [zoals vereist door Artikel 53(3)), waarbij zowel ondertekening als ratificatie vrijwillig blijft voor de staten.

• Hoewel de term "ecocide" niet wordt gebruikt in de uitvoeringsbepalingen, wordt de term in de preambule van het verdrag expliciet genoemd, en de bepalingen inzake "bijzonder ernstige misdrijven" en "verzwarende omstandigheden" sluiten nauw aan bij de definitie van 2021 die is voorgesteld door het panel van onafhankelijke deskundigen. panel van onafhankelijke deskundigen bijeengeroepen door de Stop Ecocide Foundation.

• Naast het Verdrag werd ook de vijfjarige milieustrategie opgeroepen tot strengere handhaving, bescherming van milieuactivisten en betere toegang tot de rechter; samen met de herziene EU-richtlijn inzake Richtlijn Milieucriminaliteit en het formele voorstel van de eilandstaten in de Stille Oceaan om ecocide toe te voegen aan het Statuut van Rome van het ICC, betekent dit een derde grote stap binnen 12 maanden in het gebruik van internationaal strafrecht om de ernstigste schade aan het milieu te voorkomen en te bestraffen.

Een nieuw juridisch instrument tegen ernstige milieuschade

De Raad van Europa heeft officieel het Verdrag inzake de bescherming van het milieu door middel van het strafrecht aangenomen, een nieuw internationaal verdrag dat wettelijke verplichtingen voor staten bevat om een breed scala aan ernstige milieudelicten strafbaar te stellen. Het verdrag is op 14 mei 2025 aangenomen door het Comité van Ministers en staat nu open voor ondertekening door de 46 lidstaten van de Raad en andere uitgenodigde ondertekenaars. Het verdrag treedt in werking zodra ten minste 10 staten - waaronder 8 leden van de Raad van Europa - het verdrag hebben geratificeerd.

Het verdrag definieert en criminaliseert een reeks milieugerelateerde misdrijven en, in de woorden van de Raad van Europa zelf,stelt staten in staat opzettelijk gedrag te vervolgen dat resulteert in milieurampen die neerkomen op ecocide'.

Belangrijkste bepalingen en juridische innovaties

Het verdrag stelt wettelijke minimumnormen vast voor het definiëren en vervolgen van milieucriminaliteit in nationale rechtsstelsels. Het omvat misdrijven zoals onwettige vervuiling, vernietiging van ecosystemen, illegale afvalhandel en ernstige aantasting van habitats. Het introduceert ook het begrip "bijzonder ernstige misdrijven" voor handelingen die resulteren in onomkeerbare, langdurige of wijdverspreide milieuschade - taal die nauw aansluit bij de 2021 definitie van ecocide die is voorgesteld door het panel van onafhankelijke deskundigen dat is bijeengeroepen door de Stop Ecocide Foundation.

Hoewel de term "ecocide" niet voorkomt in de operationele artikelen van het verdrag, maken de opname ervan in de preambule en de omschrijving van "bijzonder ernstige misdrijven" het verdrag tot de meest expliciete erkenning van het concept in een bindend Europees rechtsinstrument. Het verdrag beschrijft ook verzwarende factoren, zoals wanneer misdrijven langdurige of onomkeerbare schade toebrengen aan ecosystemen, wat deze afstemming verder versterkt.

Het verdrag verplicht tot de invoering van sancties voor overtreders door bedrijven, waaronder boetes, uitsluiting van commerciële activiteiten en gerechtelijke bevelen tot herstel van het milieu. Het bevat ook bescherming voor mensenrechtenactivisten en klokkenluiders op milieugebied, evenals bepalingen voor publieke toegang tot informatie en inspraak in de besluitvorming op milieugebied.

Niet automatisch bindend: Wat gebeurt er nu?

Het verdrag voert zichzelf niet uit. Staten moeten er eerst voor kiezen om het te ondertekenen, waarmee ze hun politieke steun betuigen en zich ertoe verbinden om zich aan te passen. Ratificatie door middel van binnenlandse procedures is nodig om het juridisch bindend te maken in een land. Sommige landen zullen snel overgaan tot ondertekening en ratificatie, terwijl andere landen langzamer zullen handelen of helemaal niet zullen meedoen. Voortdurende publieke en maatschappelijke belangenbehartiging zal een belangrijke rol spelen bij het aanmoedigen van brede acceptatie en effectieve implementatie.

Onderdeel van een bredere milieustrategie

Het nieuwe verdrag is een belangrijk onderdeel van de bredere milieustrategie 2025-2030 van de Raad van Europa, die deze week ook is aangenomen door het Comité van Ministers. De strategie omvat vijf hoofddoelstellingen, waaronder doelstelling 4: het voorkomen en vervolgen van milieugerelateerde misdrijven.

De strategie roept expliciet op tot ratificatie van het Verdrag, verbeterde toegang tot de rechter, sterkere juridische aansprakelijkheid voor milieuschade en betere bescherming van milieuactivisten. Het stelt milieubescherming als fundamenteel voor het genieten van mensenrechten en democratische integriteit.

Een wereldwijde verschuiving naar verantwoording

De aanname van dit verdrag is de derde grote internationale stap voorwaarts in het milieustrafrecht in de afgelopen 12 maanden, na de herziening van de EU-milieucriminaliteitsrichtlijn, die nu bepalingen bevat voor 'gedrag dat vergelijkbaar is met ecocide', en een formeel voorstel aan het Internationaal Strafhof onder leiding van eilandstaten in de Stille Oceaan om ecocide toe te voegen aan het Statuut van Rome. Dit traject markeert een duidelijke verschuiving van vrijwillige voorzorgsmaatregelen naar afdwingbare internationale normen die gericht zijn op het voorkomen, ontmoedigen en vervolgen van de ernstigste milieuschade.

Jojo Mehta, CEO en medeoprichter van Stop Ecocide International, zei:

"Door milieuvernietiging strafbaar te stellen als "gelijk aan ecocide", markeert dit verdrag een historisch moment in de milieuwetgeving. Het erkent dat massale schade aan de natuur niet simpelweg een fout in de regelgeving is - het is een misdaad die vervolging waard is. Het verdrag kan nu dienen als model voor wereldwijde hervormingen, met implicaties tot ver buiten Europa.

"We kunnen er niet langer aan twijfelen dat onze relatie tot de natuur aan het veranderen is en dat onze wettelijke kaders aan het bijstellen zijn om hiermee rekening te houden, wat op zijn beurt bijdraagt aan het verankeren van een nieuw en noodzakelijk bewustzijn van verantwoordelijkheid voor de levende wereld waarvan we volledig afhankelijk zijn. 

"Laten we staten niet alleen aanmoedigen om dit belangrijke verdrag te ondertekenen en te ratificeren, maar ook om te erkennen dat ernstige en wijdverspreide of langdurige milieuschade - ecocide - altijd verboden moet worden als een ernstig misdrijf, zelfs als de precieze manier waarop het wordt begaan niet wordt beschreven in dit verdrag. De logica is onontkoombaar, net als onze verstrengeling met de ecosystemen die ons in stand houden."

-

De volledige tekst van het Verdrag van de Raad van Europa inzake de bescherming van het milieu door middel van het strafrecht is beschikbaar hieren de Milieustrategie 2025-2030 van de Raad van Europa kan worden gelezen hier.