Milieurampen die 'neerkomen op ecocide': Raad van Europa maakt ernstige milieuschade strafbaar

Samenvatting

• De Raad van Europa heeft het baanbrekend Verdrag inzake de bescherming van het milieu door middel van het strafrecht aangenomen, dat een breed scala aan milieudelicten definieert en strafbaar maakt. Zo schept het een wettelijk kader voor staten om opzettelijk gedrag te vervolgen dat leidt tot milieurampen 'die neerkomen op ecocide'.

• Het verdrag, dat werd aangenomen door het Comité van Ministers op 14 mei 2025, staat nu open voor ondertekening en zal in werking treden van zodra het geratificeerd is door minstens 10 staten (waaronder 8 leden van de Raad van Europa [zoals vereist door Artikel 53(3)). De ondertekening en ratificatie gebeuren op vrijwillige basis.

• Hoewel de term "ecocide" niet voorkomt in de artikelen, wordt hij wel expliciet vernoemd in de preambule van het verdrag. De bepalingen rond "bijzonder ernstige misdaden" en "verzwarende omstandigheden" sluiten ook nauw aan bij de definitie die in 2021 werd voorgesteld door het panel van onafhankelijke deskundigen bijeengeroepen door de Stop Ecocide Foundation.

• Naast dit Verdrag ijvert de Raad in haar vijfjarige milieustrategie ook voor een strengere toepassing van de wet, bescherming voor milieuactivisten, en betere toegang het gerecht. Dit is de derde mijlpaal in 12 maanden tijd voor het aanwenden van het internationaal strafrecht om de ernstigste schade aan het milieu te voorkomen en te bestraffen, na de herziene EU-richtlijn inzake Milieucriminaliteit en het formele voorstel van de eilandstaten in de Stille Oceaan om ecocide toe te voegen aan het Statuut van Rome van het ICC.

Een nieuw juridisch instrument tegen de ernstige milieuschade

De Raad van Europa heeft officieel het Verdrag inzake de bescherming van het milieu d.m.v. het strafrecht aangenomen, een nieuw internationaal verdrag dat staten wettelijk verplicht om een breed scala aan ernstige milieudelicten strafbaar te maken. Het verdrag werd op 14 mei 2025 aangenomen door het Comité van Ministers en staat nu open voor ondertekening door de 46 lidstaten van de Raad en andere staten die hiervoor zijn uitgenodigd. Het verdrag treedt in werking van zodra ten minste 10 staten - waaronder 8 leden van de Raad van Europa - het verdrag hebben geratificeerd.

Het verdrag definieert en maakt een reeks milieugerelateerde misdrijven strafbaar en, in de woorden van de Raad van Europa, " maakt het voor staten mogelijk om opzettelijk gedrag te vervolgen, dat resulteert in milieurampen die neerkomen op ecocide".

Belangrijkste bepalingen en juridische vernieuwing

Het verdrag stelt wettelijke minimumnormen vast om milieucriminaliteit te definiëren en te vervolgen in de  nationale rechtsstelsels. Het gaat om misdaden zoals onwettige vervuiling, vernietiging van ecosystemen, illegale handen in afval en de ernstige aantasting van leefomgevingen. Het introduceert ook het begrip "bijzonder ernstige misdaden" voor handelingen die resulteren in onomkeerbare, langdurige of wijdverspreide milieuschade. Deze bewoording sluit nauw aan bij de definitie van ecocide die in 2021 werd voorgesteld door het panel van onafhankelijke deskundigen dat werd bijeengeroepen door de Stop Ecocide Foundation.

De term "ecocide" komt niet voor in de artikelen van het verdrag, maar wordt wel vernoemd in de preambule. Tot nu toe is de omschrijving van "bijzonder ernstige misdaden" de meest expliciete erkenning van het concept in een bindend Europees rechtsinstrument. Zo beschrijft het verdrag ook verzwarende omstandigheden, bv. wanneer misdaden langdurige of onomkeerbare schade toebrengen aan ecosystemen.

Het verdrag verplicht staten sancties in te voeren voor overtredingen die begaan worden door bedrijven. Het gaat dan o.a. om boetes, uitsluiting van commerciële activiteiten en gerechtelijke bevelen tot herstel van het milieu. Het bevat ook bescherming voor mensenrechtenactivisten en klokkenluiders op milieugebied, evenals bepalingen om de informatie en inspraak in de besluitvorming op milieugebied openbaar te maken.

Niet automatisch bindend: Wat nu?

Het verdrag treedt niet rechstreeks in werking. Staten moeten er eerst voor kiezen om het te ondertekenen, waardoor ze hun politieke steun betuigen en zich ertoe verbinden om hun wetgeving aan te passen. Het wordt pas juridisch bindend in een land, wanneer het door nationale procedures geratificeerd wordt. Sommige landen zullen snel overgaan tot ondertekening en ratificatie, terwijl andere langzamer zullen handelen of het verdrag links laten liggen. Langdurige en continue steun van het middenveld zal belangrijk zijn, opdat het verdrag efficiënt en op brede schaal wordt toegepast.

Onderdeel van een bredere milieustrategie

Het nieuwe verdrag is een belangrijk onderdeel van de bredere milieustrategie 2025-2030 van de Raad van Europa, die deze week ook werd aangenomen door het Comité van Ministers. De strategie omvat vijf hoofddoelstellingen, waaronder doelstelling 4: het voorkomen en vervolgen van milieugerelateerde misdaden.

De strategie roept expliciet op tot ratificatie van het verdrag, verbeterde toegang tot het gerecht, sterkere juridische aansprakelijkheid voor milieuschade en betere bescherming voor milieuactivisten. Milieubescherming wordt ook beschreven als een fundamenteel onderdeel van mensenrechten en democratische integriteit.

Een wereldwijde verschuiving richting verantwoording

Dit verdrag is de derde grote internationale mijlpaal voor het milieustrafrecht in de afgelopen 12 maanden. In 2024 werd de herziening van de EU-milieucriminaliteitsrichtlijn, met bepalingen voor 'gedrag dat vergelijkbaar is met ecocide', aangenomen, en dienden eilandstaten in de Stille Oceaan een formeel voorstel in bij het Internationaal Strafhof om ecocide toe te voegen aan het Statuut van Rome. De verschuiving van vrijwillige voorzorgsmaatregelen in de richting van afdwingbare internationale normen, die de ernstigste milieuschade willen voorkomen, ontmoedigen en vervolgen, wordt zo steeds duidelijker.

Jojo Mehta, CEO en medeoprichter van Stop Ecocide International, zei:

"Door milieuvernietiging "die neerkomt op ecocide' strafbaar te maken, luidt dit verdrag een historisch moment in in de milieuwetgeving. Het erkent dat massale schade aan de natuur niet simpelweg een fout in de regelgeving is - het is een misdaad die vervolgd moet worden. Het verdrag kan nu dienen als model voor wereldwijde hervormingen, met implicaties tot ver buiten Europa.

"Het valt niet langer te betwijfelen dat onze relatie tot de natuur aan het veranderen is en dat onze wettelijke kaders moeten worden bijgesteld. Dit versterkt een nieuw en noodzakelijk bewustzijn dat we verantwoordelijkheid voor de levende wereld waarvan we volledig afhankelijk zijn. 

"We willen staten niet alleen aanmoedigen om dit belangrijke verdrag te ondertekenen en te ratificeren, maar ook om te erkennen dat ernstige en wijdverspreide of langdurige milieuschade - ecocide - altijd verboden moet worden als een ernstige misdaad, zelfs als de precieze manier waarop het wordt begaan niet wordt beschreven in dit verdrag. Deze logica is even onontkoombaar als onze verstrengeling met de ecosystemen die ons in stand houden."

-

De volledige tekst van het Verdrag van de Raad van Europa inzake de bescherming van het milieu door middel van het strafrecht vind je hier, en de Milieustrategie 2025-2030 van de Raad van Europa hier.