Klimaattoppen op een planeet in crisis: Het Wuthering Heights Effect
Rodrigo Lledó is directeur Amerika van Stop Ecocide International. Hij is advocaat en heeft een master in publiekrecht en constitutioneel recht en een PhD in rechten.
Van de Conferentie van Stockholm in 1972 tot de recente COP 16 over biodiversiteit die afgelopen 28 februari eindigde, zijn internationale bijeenkomsten meer een ritueel geworden dan een echte oplossing voor de milieucrisis.
Elk jaar komen politieke leiders, diplomaten, wetenschappers, activisten en vertegenwoordigers van NGO's bijeen op nieuwe topontmoetingen om de opwarming van de aarde, het verlies aan biodiversiteit en de onomkeerbare vernietiging van ecosystemen tegen te gaan. Twintig jaar na Stockholm markeerde de top van Rio in 1992 een nieuwe fase met de goedkeuring van het Raamverdrag van de Verenigde Naties inzake Klimaatverandering, dat later werd versterkt door het Kyoto-protocol (1997) en het Akkoord van Parijs (2015). Vanaf dat moment tot op de dag van vandaag zijn er overeenkomsten gesloten en zijn er meningsverschillen geweest.
Het tweede deel van COP 16 over biodiversiteit werd eind februari afgesloten. Het werd oorspronkelijk gehouden in Cali, Colombia, in oktober 2024, maar eindigde daar zonder overeenstemming, waardoor een hervatting in Rome nodig was. Deze keer, wierp het wel vruchten af op 28 februari, zij het dat de consensus op het laatste moment werd bereikt en slechts gedeeltelijk. Het twistpunt was opnieuw de financiering. Toch is het eerste mondiale plan voor de financiering van natuurbehoud nu eindelijk goedgekeurd. Dat is goed nieuws, ook al komt het meer dan vijftig jaar te laat.
De planeet wacht niet
Helaas zal de milieucrisis niet wachten tot landen het eens zijn over effectieve maatregelen. Terwijl afgevaardigden in kamers met airconditioning debatteren, blijft de temperatuur wereldwijd stijgen en blijven we ecosystemen en biodiversiteit verliezen, met ernstige gevolgen voor ons milieu en onszelf: er gaan al mensenlevens verloren.
Op 10 januari 2025 heeft de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO) bevestigd dat 2024 het warmste jaar ooit was en het pre-industriële niveau met ongeveer 1,55°C overschreed. Dit betekent dat we in minder dan tien jaar al een van de afspraken uit het Akkoord van Parijs van 2015 hebben geschonden, waarbij staten zich verplichtten om zich in te spannen om te voldoen aan de aanbeveling om de wereldwijde temperatuur niet hoger te laten worden dan 1,5°C. Volgens de WMO waren de afgelopen negen jaar de warmste sinds het begin van de metingenDit record voor 2024 is dus geen uitzondering, maar de bevestiging van een trend.
De bosbranden in Californië, in het Amazonegebied en in Zuid-Argentinië, de overstromingen in Valencia of de droogte in Afrika: het zijn slechts nieuwe en recente voorbeelden van waar wetenschappers ons tientallen jaren geleden al voor waarschuwden; van een klimaatcrisis die zonder pauze voortschrijdt. De mensheid lijkt een grote omweg te hebben genomen, top na top, om terug te keren naar hetzelfde startpunt.
De andere toppen
Deze situatie doet me onvermijdelijk denken aan de roman Wuthering Heights van Emily Brontë. Daarin verstrengelen de donkerste menselijke passies - haat, giftige liefde, afgunst, bedrog en wraak - het lot van haar personages, wat hen naar een tragisch einde leidt. Op dezelfde manier lijken op de klimaattoppen de laagste passies van de mensheid - egoïsme, ongebreidelde ambitie, politieke kortzichtigheid, gebrek aan empathie en groenbedrog - elke zinvolle vooruitgang in de weg te staan. En net als in de roman lijkt er maar één mogelijke oplossing te zijn: verzoening. We moeten ons verzoenen met onszelf, met de mensen om ons heen en met de natuur die ons omarmt en waarvan we een onafscheidelijk deel zijn. Zonder haar kunnen wij niet overleven, maar zonder ons kan zij dat wel. We moeten de natuur niet langer behandelen als een onuitputtelijke bron van grondstoffen, maar er vrede mee sluiten, zoals het thema van de top in Cali stelt.
Ik weet persoonlijk dat de deelnemers aan deze topontmoetingen dat met de beste bedoelingen doen. Sterker nog, ik heb een aantal echt bijzondere mensen ontmoet met wie ik onvergetelijke gesprekken heb gevoerd. De harde realiteit is echter dat de echte beslissingen niet in deze fora worden genomen, maar in andere, meer ondoorzichtige en minder toegankelijke topontmoetingen zoals het World Economic Forum in Davos of de G20 en G7, waar de privébelangen van de machtigste bedrijven en de invloedrijkste regeringen voorrang krijgen op het algemeen belang. Ondertussen zijn de wereldwijde verbintenissen die in naam van de mensheid op officiële topontmoetingen worden aangegaan ongrijpbaar, onvolledig en weinig ambitieus. Het is moeilijk, bijna utopisch, om te geloven dat dergelijke afspraken zullen worden nagekomen.
Ecocide als internationaal misdrijf
Er is dringend een paradigmaverschuiving nodig. Wereldwijde toezeggingen moeten worden omgezet in concrete acties, met effectieve verantwoordingsmechanismen. Een hoopvol voorstel is het initiatief van Stop Ecocide International, dat ecocide - perfect te voorkomen grootschalige milieurampen - tot de vijfde misdaad binnen de jurisdictie van het Internationaal Strafhof wil maken. Dit zal niet alleen een cruciale stap zijn om de beleidsmakers achter de verwoesting van onze enige planeet, ons gemeenschappelijk huis, ter verantwoording te roepen, maar het zal ook, en dat is nog belangrijker, een stap zijn in de richting van preventie. Om dit te bereiken moeten politici zich engageren, moeten bedrijven de urgentie van de klimaat- en ecologische noodsituatie inzien en moeten burgers over de hele wereld blijven oproepen tot echte verandering.
In september 2024 hebben Vanuatu, Fiji en Samoa officieel een verzoek ingediend om ecocide als nieuw misdrijf onder de jurisdictie van het ICC te brengen, de maand daarop gevolgd door de krachtige steun van de Democratische Republiek Congodie haar steun voor het voorstel uitsprak op de top van Cali.
De komende COP 30, die wordt gehouden in Belém do Pará, Brazilië, is een unieke kans om het roer om te gooien. Het zal zowel een symbolische terugkeer zijn, drieëndertig jaar na de top van Rio, naar de oorsprong die hoop gaf op een duurzame toekomst, als een kans om te laten zien dat de mensheid van haar fouten kan leren. We kunnen ons niet nog een Wuthering Heights veroorloven, zonder echte afspraken of concrete acties.
In de roman van Emily Brontë kwam de verzoening te laat, maar we hebben nog steeds tijd om ons te verzoenen met ons gemeenschappelijke huis. Het is aan ons. Onze prachtige en unieke planeet heeft een internationale wet nodig die haar echt beschermt: een wet tegen ecocide, die de realisatie zou moeten zijn van een oprechte en collectieve toewijding aan de toekomst van de mensheid.