De belofte van ecocidewetgeving, van directiekamer tot rechtszaal
Deze serie gastblog posts is bedoeld als een speciale ruimte voor de vele bewegingen/campagnes over de hele wereld die geconfronteerd worden met de vernietiging van ecosystemen om hun verhalen, verhalen en perspectieven te delen.
Dit artikel is geschreven door Monica Lennon, Schots Labour parlementslid, en journalist en auteur Judith Schwartz.
Elke dag worden er wereldwijd beslissingen genomen die aanzienlijke winsten genereren maar ernstige schade aan het milieu toebrengen. Deze achteruitgang heeft gevolgen voor iedereen, inclusief de besluitvormers zelf. Bedrijven zijn niet immuun voor externe effecten: klimaatverandering en de ineenstorting van ecosystemen verstoren activiteiten en drijven de kosten op, waardoor economieën aan de rand van de afgrond komen te staan.
Het is een raadsel: terwijl de meeste mensen en organisaties er niet op uit zijn om de natuur te vernietigen, bieden de bestaande regelgevingskaders weinig mechanismen voor een zinvolle bescherming. Onze markteconomieën zijn ontstaan in de veronderstelling dat natuurlijke hulpbronnen oneindig zijn. De uitbuiting van de natuur gaat door omdat we zowel de middelen als de stimulans missen om het te stoppen.
Stel je voor dat een papierbedrijf de kosten wil verlagen door hout te betrekken uit ongerept tropisch woud in Indonesië. Ondanks de bezwaren van de milieu-, sociale en bestuursafdeling op grond van onder andere mogelijke sociale en milieueffecten van habitatverlies, uitputting van lokale voedselbronnen en luchtvervuiling door machines en stof van voertuigen, gaat het project door.
"Regenwoud in West-Java, Indonesië. Krediet: Het centrum voor internationaal bosbouwonderzoek en World Agroforestry
Stel je ook een bedrijf voor dat kobalt en lithium levert voor batterijen van elektrische voertuigen. Om de voorraden te vergroten, terwijl de wereldwijde voorraden van deze mineralen beperkt zijn, vraagt het bedrijf licenties aan voor diepzee-exploratie in het westelijke deel van de Stille Oceaan, zonder rekening te houden met mogelijk onomkeerbare en wijdverspreide schade aan het mariene milieu.
In alle gevallen ging de balans voor. Dus hoe kunnen we ervoor zorgen dat bedreigingen voor de natuur niet zomaar van tafel worden geveegd?
Er is een krachtig afschrikmiddel nodig, een manier om te voorkomen dat de controlerende geesten in organisaties - die vaak worden gedreven door het vooruitzicht van financieel gewin of macht op de korte termijn - beslissingen nemen die leiden tot aanzienlijke milieuschade. Bij 'business as usual' is het goedkoper om de natuur - en uiteindelijk de mensheid - te schaden dan om haar te beschermen.
Dit is waar de ecocidewetgeving om de hoek komt kijken. Het woord ecocide werd in 2021 gedefinieerd door een panel van topjuristen en betekent "onwettige of moedwillige handelingen die worden gepleegd in de wetenschap dat er een aanzienlijke kans bestaat dat deze handelingen ernstige en wijdverspreide of langdurige schade aan het milieu veroorzaken".
Als misdaad stelt ecocide individuele strafrechtelijke aansprakelijkheid in voor grote daden van milieuvernietiging. Dit betekent dat iedereen, van bedrijfsdirecteuren tot staatshoofden, schuldig kan worden bevonden en een gevangenisstraf kan krijgen. Het fundamentele uitgangspunt van de ecocidewetgeving is het introduceren van een cruciale factor in de besluitvorming op de hoogste niveaus: afschrikking tegen de ernstigste milieuschade. Terwijl de status quo winst boven natuur bevoordeelt, beschermt de ecocidewetgeving de natuur boven alles.
Ecocide wetgeving zal ook een belangrijk mechanisme zijn voor de veilige introductie van nieuwe technologieën. Zo brengt het vooruitzicht van diepzeemijnbouw voor zogenaamde 'overgangsmineralen' mariene systemen in gevaar, ondanks de rol die deze speelt bij het 'vergroenen' van de wereldeconomie. De ecocidewetgeving ondersteunt ook de inspanningen om de klimaatverandering te beperken door de vernietiging van de koolstofputten van de wereld tegen te gaan: onze oceanen, bodems en bossen. Omdat gezonde ecosystemen een cruciale rol spelen in het reguleren van het klimaat, is het behoud van hun integriteit cruciaal voor klimaatbestendigheid.
In tegenstelling tot bestaande regelgevende benaderingen die moeite hebben om gelijke tred te houden met nieuwe opkomende praktijken en technologieën, wat vaak resulteert in gefragmenteerde en uitgestelde bescherming, biedt de ecocidewetgeving één enkele, universele norm - een schadeniveau waarboven het moreel of juridisch niet langer aanvaardbaar is om te handelen. De ecocidewetgeving richt zich op de verwachte gevolgen voor het milieu in plaats van op de handelingen zelf, waardoor ze eerder proactief dan retroactief is.
In België wordt wetgeving over ecocide aangenomen.
De beweging om ecocide aan te merken als een internationaal misdrijf onder de jurisdictie van het Internationaal Strafhof wordt geleid door Stop Ecocide International. In 2024 heeft België een binnenlands misdrijf van ecocide geïntroduceerd en de Europese Unie heeft gekwalificeerde misdrijven geïntroduceerd die "vergelijkbaar zijn met ecocide" in haar onlangs herziene Richtlijn Milieucriminaliteit - een bewijs van de impact van deze beweging. EU-lidstaten zijn nu verplicht om de nieuwe wet binnen twee jaar op te nemen in hun nationale rechtskaders.
Schotland - samen met Peru, Brazilië, Nederland, Italië en Mexico - heeft nu de kans om een van de eerste landen ter wereld te worden die ecocide officieel als misdaad erkent. Schotland, dat al deel uitmaakt van deze historische beweging, treedt in de voetsporen van landen als België en Oekraïne, die onvermoeibare voorstanders zijn van anti-ecocide wetten. Een openbare raadpleging voor de Ecocide (Prevention) (Scotland) Bill ging in november 2023 van start en ontving duizenden ondersteunende reacties, wat de brede coalitie die deze zaak steunt benadrukt. De hoop is om het formele voorstel in te dienen in het Schotse parlement voor het einde van 2024.
Op internationaal niveau hebben Volker Türk, de Hoge Commissaris voor de Mensenrechten van de Verenigde Naties, en secretaris-generaal Antonio Guterres zich ondubbelzinnig uitgesproken voor de strafbaarstelling van ecocide. Terwijl het Internationaal Strafhof probeert de aansprakelijkheid voor milieumisdrijven te versterken, heeft de plaatsvervangend aanklager van het Hof onlangs gezinspeeld op de noodzaak dat het internationaal strafrecht zich op een zinvolle manier bezighoudt met de planetaire crisis, om te voorkomen dat het verouderd raakt. Het opnemen van een misdrijf ecocide zou helpen om het Statuut van Rome aan te passen aan de moderne wereld.
Door een krachtige stimulans te creëren om de natuur voorrang te geven boven winst op de korte termijn, heeft de erkenning van ecocide als misdaad de potentie om de manier waarop zaken worden gedaan te veranderen. Beslissers verantwoordelijk houden voor de meest extreme vormen van milieuschade kan een marktverschuiving op gang brengen in de richting van rentmeesterschap voor onze natuurlijke wereld.
Ecocidewetgeving pakt niet alleen de niet-duurzame aard van het kapitalisme van de 21e eeuw aan, maar beweegt zich ook in de richting van een toekomst waarin bedrijfsleven en natuur niet op gespannen voet met elkaar hoeven te staan. Deze paradigmaverschuiving is meer dan een streven - het is een realistische en noodzakelijke stap in de richting van welvaart en welzijn op lange termijn voor onze planeet en toekomstige generaties.